Biblioteka raperswilska

     Biblioteka Muzeum Narodowego Polskiego w Raperswilu (Biblioteka raperswilska) - historia Biblioteki (1870-1927) związana jest z historią Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Założycielem Muzeum był Władysław hr. Broel-Plater. Plater wynajął od gminy miasta Rapperswilu na 99 lat, wzniesiony w XII-XIII w., a chylący się wówczas ku ruinie zamek i rozpoczął własnym kosztem odbudowę gmachu. W krótkim czasie urządził w trzech salach pierwszego piętra muzeum pamiątek polskich.

     Po śmierci Platera dyrektorem Muzeum został Józef Gałęzowski. Kierunek fachowy nadawał i ład w zbiorach muzealnych i bibliotecznych utrzymywał Henryk Bukowski, sławny znawca sztuki i właściciel antykwariatu w Szkokholmie, wspierany przez Agatona Gillera oraz Zygmunta Miłkowskiego (T.T. Jeża).

     W 1889 utworzono Towarzystwo Muzeum w Rapperswilu. Wydawnictwa Muzeum Rapperswilskiego rozpoczęto w 1872 roku dziełem Album Muzeum w Rapperswilu, następnie wydano m. in. Kościuszko. Biografia z dokumentów wysnuta (1894). W muzeum powstała Biblioteka i rosło archiwum, które znaczeniem swoim przewyższyło wkrótce zbiory muzealne. Utworzono wtedy urząd bibliotekarza. Pierwszym bibliotekarzem w Rapperswilu był Zygmunt Wasilewski (1892-1894), po nim Stefan Żeromski (1892-1896), Romuald Mielczarski (1896-1899), Stanisław Grabski (1899-1901), Florian Znaniecki, Kazimierz Woźnicki, Wacław Karczewski (1901-10), Władysław Kłyszewski, Stanisław Zieliński (1910-1915), Adam Lewak (1915-1927) i inni.

     Podstawą Biblioteki rapperswilskiej stały się zbiory Leonarda Chodźki (ur.1800-1871), zakupione do Muzeum w r. 1874. Po śmierci Chodźki pozyskał Rapperswil archiwa zakładów i komitetów emigracyjnych, papiery instytucji i stowarzyszeń z okresu Wielkiej Emigracji i uzupełniające je, współczesne druki, sztychy i mapy. W 1890 r. uzyskano anonimowy zapis F. Michałowskiego oraz dary z Ameryki, przede wszystkim od E. Jarzmanowskiego. Zbiory muzealne zajmowały 10 sal pierwszego i drugiego piętra i dużą galerię obrazów na trzecim piętrze. W 1883 r. trafiły do Muzeum archiwalia Władysława Platera - cenne dzieła do dziejów 1863 r. i emigracji w Szwajcarii po upadku powstania styczniowego.

     Henryk Bukowski pomnożył zbiory rękopisów dotyczące T. Kościuszki. Rapperswil pozyskał również zbiory Artura Wołyńskiego, który zapobiegliwie gromadził dokumenty dotyczące powstania styczniowego. Rodziny emigrantów zaczęly przekazywać swoje zbiory Muzeum Rapperswilskiemu: książki, rękopisy, archiwum Seweryna Goszczyńskiego, akty Młodej Polski i Legionu w Szwajcarii 1833/84, bogate zbiory korespondencji Sobańskich, Gałęzowskich, Nabielaków, Gasztowttów.

     Zbiory biblioteczne mieściły się w dwóch dużych salach zamkowych na drugim piętrze, zajmowały krużganek i 14 mniejszych izb. Pracownia bibliotekarza mieściła się na drugim piętrze. Według sprawozdania z 1.01.1927 r. Biblioteka Rapperswilska posiadała 91.000 druków (książek, broszur, druków ulotnych i czasopism), 27.000 rękopisów, dyplomów i autografów, 1400 map i atlasów, przeszło 1000 zapisów nutowych i około 10.000 fotografii.

     Celem udostępnienia zbiorów publiczności wydano w latach 1872 i 1906 przewodniki po Muzeum. Opublikowano również katalogi zbiorów Kościuszkowskich i Mickiewiczowskich. W okresie I wojny światowej w oparciu o źródła rapperswilskie powstał szereg prac propagandowych w języku francuskim, niemieckim i angielskim, mających duże znaczenie naukowe. Badacze szwajcarscy prof. Feller, E. Privat i Lechner opracowali temat stosunków polsko-szwajcarskich. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, aktualna stała się kwestia wykonania testamentu hr. Platera, tj. przekazania zbiorów rapperswilskich do Kraju. Rezolucję w tej sprawie powziął Sejm Ustawodawczy RP 21.10.1921 r. Na mocy decyzji Rady Ministrów (23.02.1923), do czasu wybudowania gmachu Biblioteki Narodowej w Warszawie, zbiory miały być przechowywane jako depozyt w Centralnej Bibliotece Wojskowej. 19.03.1927 marszałek Józef Piłsudski, jako minister spraw wojskowych, podpisał akt przejęcia i zabezpieczenia zbiorów rapperswilskich. Transport zbiorów rapperswilskich wynosił 14 wagonów kolejowych i przekroczył granice Polski 14.10.1927 r. Biblioteka i Archiwum stanowiły w Bibliotece Narodowej wydzielony zespół "Biblioteka Rapperswilska", którym kierował Adam Lewak. Zbiory muzealne przekazano do Muzeum Narodowego, oraz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W czasie II wojny światowej najwartościowsza część zbiorów archiwalnych i bibliotecznych spłonęła częściowo w 1939, a spalona całkowicie została przez hitlerowców w pałacu Krasińskich na Okólniku po Powstaniu Warszawskim w 1944. Dzięki "kradzieży" dokonanej przez polskich pracowników Biblioteki uratowała się niewielka część. Ocalało m.in. 45 rękopisów - znajdujących się obecnie w Bibliotece Narodowej.

Fot. Zamek w Raperswil, siedziba Muzeum Polskiego i biblioteki