Najczęściej czytana książka świata: Biblia (6)

Biblia pelplińska

     Biblia pelplińska Gutenberga - jest jednym ze 180 egzemplarzy dwutomowej Biblii, wydrukowanych przez Gutenberga w latach 1452-1455. Do tej pory na świecie zachowało się 48 dzieł mogunckiego mistrza z czego 35 na papierze, a 12 na pergaminie. Jedynie 20 z nich stanowi komplety. Obecnie 14 egzemplarzy XV-wiecznej Biblii znajduje się w USA, 11 - w Niemczech, 8 - w Anglii, 4 - we Francji, po 2 - w Watykanie i Hiszpanii, zaś po 1 - w Austrii, Danii, Polsce, Portugalii, Belgii, Szwajcarii i Japonii.

     Jedyny w Polsce egzemplarz tej książki na przechowuje Muzeum Diecezjalne im. Biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego w Pelplinie. Biblia nabyta została prawdopodobnie przez biskupa chełmińskiego Mikołaja Chrapickiego i podarowana lubawskim franciszkanom. Po sekularyzacji zakonu trafiła do biblioteki seminaryjnej w Pelplinie (1833).

     W dwudziestoleciu międzywojennym kapituła zamierzała sprzedać Biblię, aby uzyskać pieniądze na remont katedry i rozbudowę seminarium. Dyskusja w prasie i protesty społeczeństwa spowodowały, że księgi zostały w Pelplinie. Przed II wojną światową Biblia przez Warszawę trafiła do Paryża. Stamtąd w 1940 r. wywieziono ją do Londynu, a potem Kanady. Do Pelplina powróciła w 1959 r.

     Pelpliński egzemplarz, składający się z dwóch tomów, wydrukowany został na papierze w oryginalnej XV-wiecznej oprawie wykonanej przez słynnego introligatora, mistrza Henryka Costera z Lubeki. Podobnie jak pozostałe egzemplarze Biblii, również pelpliński zawiera łaciński tekst Wszystkich Ksiąg Pisma świętego w tłumaczeniu św. Hieronima oraz jego komentarze i prologi przejęte z obowiązującej wówczas Wulgaty.

     Całość obejmuje łącznie w obu tomach 641 kart in folio zadrukowanych obustronnie w dwóch kolumnach o wymiarach 285x85 mm, zawierających 40-42 wierszy. Brak w niej ostatniej - 217 karty w tomie II, zadrukowanej tekstem Apokalipsy, który urywa się na rozdziale XX, wiersz 9.

     Inicjały i zdobienia Biblii wykonane zostały ręcznie przez tzw. rubrykatorów. Najpiękniejszym spośród 144 inicjałów jest inicjał pierwszy na pierwszej stronie I tomu wykonany w kształcie litery F, barwy niebieskiej, wykładany złotem o pięknym ornamencie marginalnym. Pozostałe inicjały są dwubarwne, niebiesko-czerwone, o delikatnym piórkowym ornamencie.

     Mimo tej stosunkowo skromnej iluminacji, Biblia pelplińska należy do najcenniejszych spośród zachowanych egzemplarzy, a to z uwagi na charakter i sposób wykonania rubryk, czyli wpisania kolorem czerwonym objaśnień na początku i na końcu prologów oraz ksiąg, a więc wszystkich "incipit" i "explicit", czego nie wykonano w druku dla uniknięcia zbyt wysokich kosztów związanych z powtórnym nakładaniem arkuszy na prasę.

     Anonimowy rubrykator Biblii pelplińskiej różni się od innych daleko posuniętą samodzielnością, tzn. zachodzą w niej znaczne odchylenia od innych egzemplarzy, co tym samym podnosi jej dokumentalną wartość. Wyjątkowe znaczenie pelplińskiego egzemplarza Biblii Gutenberga podnosi dodatkowo drobny, ale niezmiernie cenny szczegół. Na marginesie, pod lewą szpaltą, na 46 stronie I tomu widoczna jest plama o wymiarach 25x7 mm. Szczęśliwie zachowana plamka stanowi odbicie kształtu czcionki, która zapewne wypadła w trakcie pracy z rąk zecera. Ślad ten umożliwił rekonstrukcję czcionki Gutenberga, co dla historyków drukarstwa ma nieocenione znaczenie. Plany dotyczące wykonania faksymile pojawiły się już w 1979 roku, jednak wówczas sfotografowanie poszczególnych stron było niemożliwe bez rozprucia oprawy i rozdzielenia kart. Współczesna technika umożliwiła wykonanie takich zdjęć bez uszczerbku dla samej Biblii. W latach 2002-2003 z inicjatywy Wydawnictwa Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum" oraz Polskiego Bractwa Kawalerów Gutenberga wykonano faksymile dzieła.

Czytaj dalsze części: (1), (2), (3), (4), (5), (7).